تاریخچه تهیه کاغذ

تاریخچه کاغذ

در بین‌النهرین از لوحه‌های گلی، در مصر (1838 ق.م) از پاپـیروس، در چین از حکاکی بر روی لوحه‌های چوبی و نمد با قلم‌مو و پارچه ابریشمی، این منظور را عملی می‌کردند. با توجه به اینکه صنعت، نمدمالی در خاور دور سنّت و متداول بود، فردی چینی به نام تسائی لون (105 میلادی) از قطعات کهنه و اضافی ابریشم، خمیر و بعد ورقه‌هایی به‌صورت نمد درست کرد و از آن به کمک قلم‌مو برای نقاشی و نوشتن استفاده کرد و بعد به‌جای ابریشم، چوب خیزران و درخت توت را بکار گرفت. در حقیقت باید او را اولین مخترع کاغذ در دنیا دانست.

سیر تحولی رشد

کارگران چینی که در سال 751 به دست ایرانیان اسیر شدند این فن را با استفاده از کتان و شاهدانه به مردم سمرقند آموختند و بعدها توسط مسلمانان در بغداد، دمشق و حتی مراکش و اسپانیا متداول شد. اولین کارخانه کاغذسازی در سال 1154 در اسپانیا و اولین آسیاب تهیه پودر چوب در سال 1190 در فرانسه تأسیس شده بود. در ایران فعالیت کاغذ سازی اولین بار با تأسیس کارخانه مقواسازی و با استفاده از کاغذهای باطله در سال 1313 شمسی در کرج شروع شد و حدود 15 سال است که با تأسیس دو کارخانه کاغذسازی پارس در هفت‌تپه خوزستان و کارخانه چوب و کاغذ ایران (چوکا) در گیلان، به‌صورت یک تکنولوژی مدرن و پیشرفته درآمده است.

کاغذ به ماده‌ای گفته می‌شود که از خمیر کتان یا پنبه و یا کنف یا چوب یا ضایعات کشاورزی ساخته شود و به کار نوشتن آید و در اصطلاح علمی عبارت است از تراکم الیاف سلولوزی  که به‌طور نامنظم داخل یکدیگر شده و درنتیجه یک مادهٔ فشرده را می‌دهد که در ابعاد و اوزان مختلف به دست می‌آید. کاغذ از زمان اختراع آن تا به امروز قابل اعتمادترین وسیله انتقال اندیشه بشر بوده است و نقش مهمی در جمع‌آوری و ذخیره اطلاعات و دانش بشر که نتیجه‌ای از تجربیات و تفکرات اوست دارد و ازاین‌رو با پیدایش مرکب و صنعت چاپ  و مواد رنگ دار این اندیشه بشری با ابزار نوین درآمیخت و به‌صورت یک پدیدهٔ مهم، امروزه با آن برخورد می‌گردد.

مصرف کاغذ با اختراع آن همراه بوده است که گفته می‌شود مصریان پیش‌قدم در این اختراع بوده‌اند و از بسیاری جهات نشانگر سطح رشد علمی و فرهنگی جامعه می‌باشد. با پیشرفت اطلاعات و معلومات بشر از دانش رنگ، کاغذهای رنگی برای جلب‌توجه و زیبایی و مقوا و کارتن‌های رنگ‌آمیزی شده برای بسته‌بندی و بالاخره جعبه‌های شیرینی و شکلات برای مصرف خانگی و نظایر این‌ها همه دلیل بر دانش برتر و استفاده بشر از این صنعت و اختراع است که روزبه‌روز رو به توسعه و تکامل می‌باشد و در تاریخ از آن یادشده است.

کاغد یا کاغذ کلمه‌ای است پارسی و ذکر این لغت یا «ورق» در کتب قدیمیِ عربی بسیار فراوان دیده می‌شود. خمیر کاغذ بیشتر از چوب سوزنی‌برگان ساخته می‌شود (به دلیل داشتن الیاف طولانی‌تر). کاغذ یکی از فراورده‌های مهم چوب است. برای ساختن کاغذ ابتدا تنه درخت را به‌وسیله دستگاه خردکن به خورده چوب تبدیل می‌کنند. سپس خرده چوب‌ها را به‌وسیله مواد شیمیایی و روش‌های مختلف در برج پخت خمیر تجزیه می‌کنند و از آن‌ها الیاف سلولوزی به دست می‌آید که خمیرکاغذ نامیده می‌شود. از درهم رفتن الیاف سلولوزی و بعد از پرس آن‌ها ورقه کاغذ ساخته می‌شود ‌کاغَذ ماده‌ای است پهن و نازک که از فشردن الیاف موادی مانند خمیر چوب، برنج یا کتان درست می‌شود و بیش‌تر برای نوشتن به کار می‌رود. بااین‌همه، از کاغذ برای بسته‌بندی، آرایش درونی ساختمان، صافی‌های صنعتی و پژوهشی و کارهای دیگر نیز بهره می‌گیرند.شود الیافی که در ساخت کاغذ به کار می‌رود معمولاً طبیعی و شامل سلولوز است. کاغذ قطع بزرگ اروپا colombeir نام دارد؛ و اندازه همیشگی آن 63*90 است پایین‌تر از آن jesus است که در کنار آن نشانه  j.h.sl  دارد کوچک ‌شده نام عیسی پیامبر است. از آن raisin  است که نشانه‌ی خوشه دارد و به‌اندازه‌ی 50*65 است. اندازه‌ی نسکها از این چهار جور کاغذ بوده که یک برگ آن را iplang و چهارتایی را infolio و هشت‌تایی را  inquarto و 16 دیمه ای (صفحه‌ای) را in-octaro و 32 دیمه ای را in-ro می‌گفتند - بااین‌همه باز در کاغذ (رُخنَه) فرنگی ترانوشت (نسخه) نویسان سده‌های یازدهم یا سیزدهم در ایران و هند بهره می‌برده‌اند که دبیرگان (خطوط) هندی و مهرهای فشاری از مشخصه‌های آن است.

کاغذ دارای گونه‌های افزونی بوده است و بیشتر به نام جای ساخت و پرداخت آن است که نزدیک هشتادوپنج گونه‌ی آن را برشمرده‌اند. با این باز نام‌هایی که بیشتر در فهرست‌های دست‌نویس نسکخانه های کُیانی (مرکزی) ملی ملک...و دیگری آمده از این دست‌اند: خانبالیغ (به نام شهرخانبالیغ در چین) که در سده‌های پنجم و ششم بسیار رواج داشت. سمرقند و خطایی (به نام خط که چینی هم می‌نامند) بخارایی و سپاهانی و عادل شاهی و بغدادی ترکی مصری کشمیری و ترمه و فساقی و فرنگی که یاد آن آمده است. رنگ بیشتر کاغذهای کهن سپید بوده است.

مواد اولیه تهیه کاغذ

مواد اولیه انواع کاغذ به‌طورکلی، مواد سلولزی است که از منابع مختلف تهیه می‌شوند:

• ساقه کتان، شاهدانه، پنبه که الیاف بلند (در حدود 1.2 تا 6 میلی‌متر) دارند.

• ساقه گیاهانی مانند گندم، جو (کاه)، نی، کنف و غیره.

• درختانی که برگ سوزنی دارند، مانند کاج (با الیاف بلند) و یا برگ‌پهن، دارند مانند چنار (با الیاف کوتاه در حدود 0.5 تا 1.2 میلی‌متر)

• انواع کاغذ‌های باطله و یا خرده‌ها و قطعات مقوای کهنه

• الیاف تفاله نیشکر

 

برخلاف این تصور که تولید کاغذ اساساً یک فرآیند مکانیکی است، در این فرآیند، پدیده‌های شیمیایی نقش برجسته‌ای دارند. از تبدیل چوب به خمیر کاغذ گرفته تا تشکیل کاغذ، اصول شیمیایی دخالت آشکاری دارند. لیگنین زدایی از یک منبع گیاهی مناسب، معمولاً چوب، یک فرآیند شیمیایی ناهمگن است که در دما و فشار زیاد انجام می‌شود.

مراحل تهیه کاغذ

• تبدیل چوب به قطعات ریز:

با استفاده از ماشین پوست‌کنی و دستگاه تولید تراشه و عبور تراشه‌ها از الک مخصوص صورت می‌گیرد و قطعاتی به طول حداقل 4 و عرض 2 سانتی‌متر (در مورد چوب) به دست می‌آید.

• پختن چوب و تولید خمیر:

این عمل ممکن است از طریق مکانیکی یعنی، بدون استفاده از مواد شیمیایی و توسط بخار آب جوش، تحت فشار صورت گیرد که معمولاً برای تهیه کاغذهای ارزان و کاهی، مانند کاغذ روزنامه متداول است. در روش شیمیایی از هیدروکسید سدیم (در روش قلیایی)، سولفیت هیدروژن کلسیم، در محیط اسیدی (PH=2-3، روش بی سولفیت) و یا سولفیت سدیم (در روش سولفیت) همراه با کمی کربنات سدیم در دمای بالاتر از 100 درجه سانتی‌گراد و تحت‌فشار، استفاده می‌شود. در این مرحله خمیر قهوه‌ای رنگی حاصل می‌شود که از آن در تهیه مقوا، کارتن و یا کاغذ‌های کاهی استفاده می‌شود.

• شستشوی خمیر کاغذ:

شستشوی قلیایی که با استفاده از محلول 3 درصد سود در دمای 45 تا 50 درجه سانتی‌گراد به مدت یک تا دو ساعت صورت می‌گیرد. این عمل برای جدا کردن لیگتین و کاهش رنگ خمیر انجام می‌پذیرد. برخلاف این تصور که تولید کاغذ اساساً یک فرآیند مکانیکی است، در این فرآیند، پدیده‌های شیمیایی نقش برجسته‌ای دارند. از تبدیل چوب به خمیر کاغذ گرفته تا تشکیل کاغذ، اصول شیمیایی دخالت آشکاری دارند.

انواع کاغذ و مصارف آن ها

کاغذ روزنامه (News Print): کاغذ روزنامه از خمیر مکانیکی که مقداری خمیر شیمیایی نیز در آن وجود دارد، تهیه می‌شود. این نوع کاغذ برای چاپ روزنامه و مواد چاپی شبیه به کار روزنامه استفاده می‌شود، مانند بعضی از ژورنال‌های خانگی. کاغذ روزنامه به شکل پرداخت نشده تولید می‌شود و به همین دلیل خاصیت جذب مرکب در آن زیاد است؛ اما به دلیل استفاده از خمیر مکانیکی در حجم بالا با قرار گرفتن در مقابل نور و تابش خورشید به‌سرعت تغییر رنگ می‌دهد. کاغذ روزنامه از ارزان‌ترین نوع کاغذ چاپ است که به‌صورت رول یا ورق عرضه می‌شود و برای چاپ با روش لترپرس و افست بدون خشک‌کن آماده شده و گرماژ آن معمولاً بین 45 تا 50 گرم در هر متر مربع است.

 کاغذ روزنامه:

 کاغذی است که از تفاله‌ی چوب (فیبرهای بازیافت شده) و بدون به‌کارگیری عملیات مکانیکی روی آن ساخته می‌شود و مقاومت آن در برابر نور پائین است و به دلایل فوق ارزان، اما شکننده و لطیف است. البته گاهی کاغذ روزنامه از خمیر اولیه چوب نیز تولید می‌شود (42 تا 48 گرمی) که سایه‌روشن رنگ و سطحی که اجازه می‌دهد چاپ عکس روی آن با وضوح بیشتری از کاغذهای روزنامه دیگر انجام شود و عرض دستگاه تولیدکننده آن حدوداً 1575 تا 1760 میلی‌متر می‌باشد. این کاغذ همان‌طور که از نام آن پیداست، مخصوص روزنامه است و سفید، مسطح قدرت جذب بالا داشته و معمولاً برای چاپ روزنامه با ماشین افست و لترپرس استفاده می‌شود. کاغذ روزنامه برای کارهای هنری سریع و موقتی مناسب است. از این کاغذ برای طراحی‌های خام و اولیه‌ی بزرگ و طراحی‌های موقتی که با مداد زغالی یا مداد شمعی و مداد گچی انجام می‌شوند، استفاده می‌شود. کاغذ روزنامه به‌صورت دفترچه، ورقه و ... در دسترس است. رنگ این کاغذ معمولاً فیلی رنگ است. ضمناً به‌صورت رنگی هم تولید می‌شود. این کاغذ دارای کشش سطحی کافی و مقاومت مناسب در زمان چاپ می‌باشد.

---